شاخص های فضای کسب و کار از سال ۲۰۰۳ با هدف ارائۀ اقدامات عینی تجاری و اجرای آنها در ۱۹۰ کشور جهان از جمله ایران به وجود آمده و به کار گرفته شده اند. در واقع بهره گیری از این شاخصها بیشتر به منظور ارائۀ حمایتهای تجاری و قانونی بوده است که باید در طول […]

شاخص های فضای کسب و کار از سال ۲۰۰۳ با هدف ارائۀ اقدامات عینی تجاری و اجرای آنها در ۱۹۰ کشور جهان از جمله ایران به وجود آمده و به کار گرفته شده اند. در واقع بهره گیری از این شاخصها بیشتر به منظور ارائۀ حمایتهای تجاری و قانونی بوده است که باید در طول زمان از طرف اعطاکنندگان آن از جمله بانک جهانی به کشورها ارائه گردد. هدف اصلی از به کارگیری این شاخصها هم سهولت اشتغال زایی و انجام مشاغل گسترده می باشد. این شاخصها به صورت رتبه بندی لحاظ می گردند و در اصل باید بتوانند از طریق معیارهای هر کشور با انجام اصلاحاتی که هدف اصلی آنها فقرزُدایی و افزایش رفاه شهروندی است، پیشرفت ابتکارات حوزه ها در سطح بین المللی، کارامدی توسعه و تغییرات اساسی خصوصاً در حوزۀ سیاستگزاریها و نظارت بر اقتصاد را به دنبال داشته باشند ]۱-۵[. معمولاً داده های این شاخصها در هر کشور از طریق پرسشنامه ای که به متخصصان محلی، از جمله وکلا، مشاوران تجاری، حسابداران، حمل و نقل، مقامات دولتی و سایر متخصصانِ آن کشور ارسال می شود، جمع آوری می گردند. شکل ۱ نحوۀ به کارگیری شاخصهای فضای کسب و کار از شروع تا انتها که به تأثیرگذاری می انجامند را نشان می دهد ]۶[.
از جمله مهمترین شاخصهای فضای کسب و کار که توسط بانک جهانی و دیگر اعطاکنندگان برای ارزیابی کشورها مورداستفاده قرار می گیرند می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱) سهولت انجام کسب و کار/ اشتغال کارگران
۲) شروع کسب و کار
۳) رسیدگی به مجوزهای ساخت و ساز
۴) دریافت برق
۵) ثبت مِلک
۶) دریافت اعتبار
۷) حفظ اقلیت سرمایه گذاران
۸) پرداخت مالیات
۹) تجارت در کل مرزها
۱۰) اجرای قراردادها
۱۱) برطرف نمودن ورشکستگیها
در حقیقت یکی از دلایل مهم بودن شاخصهای فوق این است که این شاخصها روی خیلی از شاخصهای دیگر از جمله رقابت پذیری جهانی، آزادی اقتصادی و غیره تأثیر می گذارند. شکل ۲ درصد شاخصهای فضای کسب و کار جهان از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ را نشان می دهد ]۶[.
اگرچه شاخصهای فضای کسب و کار برای انجام اصلاحات خیلی ضروری به حساب می آیند، ولی اگر اصلاحات به شیوۀ زیر انجام بگیرند، همواره کاستیهایی را به دنبال خواهند داشت:
• در درجۀ اول بر روی هزینه ها تمرکز داشته باشند.
• تأثیرات خود را پیگیری نکنند.
• نتوانند به طور کامل و دقیق به تفاوتهای ظریف و ویژگیهای خاص کشور توجه نمایند.
• متناقض با آن چیزی که مدنظر است، عمل نمایند.
• به طور مستمر دنبال نشوند.
• حوزه های مهم حقوقی و نظارتی را نادیده بگیرند.
لذا اصلاحات باید به طریق زیر دنبال گردند:
• منطبق با ملاحظات سیاستگزاریهای عمومی، جایگاه بین المللی و با جذب سرمایه گذاری خارجی پیش بروند تا به ارتقای رتبۀ کشورها کمک نمایند.
• دولت ها را ترغیب به اصلاح سیاستگزاریها نموده و مناطق ضعیف هر کشور را تحت پوشش و حمایت خود قرار بدهند.
• مُشوقی برای سرمایه گذاری داخلی و خارجی باشند.
• نقش گروه های مَدَنی جامعه به طور شفاف و ملموس در آنها دیده شود.
در حال حاضر، ۵ فاکتور زیر در ارزیابی اصلاحات نقش به سزایی دارند:

  1. درون زایی: این فاکتور به اندازه گیری موانع حل نشدۀ هر کشور در ارتباط با فعالیتهای رسمی تجاری و ورود به کسب و کار می پردازد. مثلاً کاهش نرخ مالیات تنها در صورتی معنیدار است که نرخ هایی که مشاغل پرداخت می کنند با نرخ های رسمی مطابقت داشته و مشاغل و نمایندگان مالیاتی را بر سَرِ میز مذاکره نکشانند.
  2. کسری داده ها: جهتِ اصلاح نتایج به ارزیابی کمبود داده های جایگزین و زیربنایی می پردازد. لذا در این راستا، استفاده از ابزارهای نسبتاً گسترده ای مثل نظرسنجیهای سازمانی توصیه نمی گردد.
  3. شناسایی: شناسایی کشورهایی که از این اصلاحات حمایت می کنند.
  4. انتساب: استفاده از تفکرات شایعِ هر کشور در استفاده از اصلاحاتی که با آنها به ایجاد ابزارهای تشخیصی و خوداشتغالی خود پرداخته است.
  5. کُوید ۱۹: از سال ۲۰۱۹ به بعد ارزیابیهای میدانی کُوید ۱۹ در خصوص پیگیری همه گیری با سفرهای گسترده و تماس با ذینفعان جهت درک بهتر نحوۀ تعامل کشورها هم به جمع ۴ ارزیابی فوق اضافه گردیده اند.

نگاهی به وضعیت شاخص های فضای کسب و کار در ایران و مقایسۀ آن با سایر کشورها
طبق گزارش بانک جهانی، شاخص ثبت مِلک ایران به خاطر افزایش متوسط ارزش زمین مشمول مالیات، همچنان در حال افزایش است که همین امر موجب گرانتر شدن انتقال املاک گردیده است. بر طبق همین گزارش، ایران یکی از کشورهای برخوردار از شاخصهای فضای کسب و کار متوسط شناخته می شود. جدول ۱ رتبۀ شاخصهای فضای کسب و کار و دسته بندی برخی کشورها از جمله ایران را نشان می دهد ]۱ و ۲[. در این دسته بندی، کشورها بر اساس رتبه بندی شاخصهای فضای کسب و کار خود در دستۀ خیلی راحت، راحت، متوسط و زیر متوسط جای می گیرند.

[۱] World Bank. 2004. Doing Business in 2004: Understanding Regulation. Washington, DC: World Bank.
[2] World Bank. 2004–۲۰٫ Doing Business Annual Reports. Washington, DC: World Bank.
[3] Besley, T. 2015. “Law, Regulation, and the Business Climate: The Nature and Influence of the World Bank Doing Business Project.” Journal of Economic Perspectives 29 (3): 99–۱۲۰٫
[۴] Doshi, R., J. G. Kelley, and B. A. Simmons. 2019. “The Power of Ranking: The Ease of Doing Business Indicator and Global Regulatory Behavior.” International Organization 73 (3): 611–۶۴۳٫
[۵] Haidar, J. I. 2012. “The Impact of Business Regulatory Reforms on Economic Growth.” Journal of the Japanese and International Economies 26 (3): 285–۳۰۷٫
[۶] Independent Evaluation Group, Doing Business website, https://www.doingbusiness.org/, and review of World Bank Group literature.

  • نویسنده : مهندس زهرا پزشکی