چین در حال حاضر به عنوان یکی از قدرتمندترین اقتصادهای جهان به دنبال آن است تا با تدوین برنامه ها و استفاده از سیاستگذاریهای کوتاه مدت و و بلند مدت از رقیب اقتصادی خود یعنی آمریکا پیشی بگیرد. در این خصوص، یکی از برنامه های پیشنهادی این کشور، احیای راه ابریشم قدیم از طریق راه ابریشم جدید بود که به منظور کمک به یکپارچگی اقتصادی بیشتر بین آسیا و اروپا و همینطور آسیا و آفریقا در سال ۲۰۱۳ رسماً خواستار احداث آن گردید. چین با احداث این جاده به دنبال توسعۀ اقتصادی بین المللی زیرساختهای حمل و نقل، ملی، انرژی و ارتباطات از راه دور در این قاره ها بود. چین اعلام کرد که ۶۵ کشور علاقۀ مشترک همکاری خود نسبت به این برنامه را ابراز نموده اند.
پروژه راه ابریشم جدید ترکیبی از کمربند اقتصادی جاده ابریشم به عنوان دالان اقتصادی سرتاسر قارۀ اوراسیا، که از راه ابریشم قدیم و از چین آغاز می شود، و راه ابریشم دریایی است که مسیرهای تجاری دریایی آسیا را به آفریقا و اروپا متصل می سازد. این پروژه مجموعه ای از پروژه های زیرساختی از جمله جاده ها، خطوط ریلی و هوایی و خط لوله ها را دربرمی گیرد. به طور کلی این راه ابریشم جدید برای دومسیر از چین: یکی سواحل چین به جنوب شرق و جنوب آسیا، آسیای مرکزی، روسیه و اروپا از طریق دریای چین و اقیانوس هند و دیگری سواحل چین به مناطق جنوب شرق و جنوب آسیا، اقیانوس آرام جوبی، خاورمیانه، شرق آفریقا و کل اروپا از طریق دریای چین، طراحی گردیده است
با این حال، سه سؤال اساسی هم، ذهن کشورهای علاقمند به این برنامه را مشغول خود ساخته است:

1. کدامیک از فعالیتهای برشمرده در این برنامه مشمول این کشورها خواهد بود؟
2. رویکرد چین با توجه به این برنامه نسبت به کشورهای عضو اتحادیه اروپا و سایر کشورها چگونه خواهد بود؟
3. این برنامه چه برداشتها و واکنشهایی را در دنیا به همراه خواهند داشت؟
   در پاسخ به این سؤالات باید گفت که چین اعلام نموده است: این طرح به تقویت ارتباطات سیاسی و آغاز همکاریهای مشترک اقتصادی، تقویت حمل و نقل جاده ای و تأسیس و گسترش شبکه ترابری و در نهایت تسهیل و تقویت روابط تجاری و بهبود اقدامات جهت کاهش هزینه های تجاری و سرمایه گذاری کمک نموده و بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد، ضمن اینکه دولتهای بازیگر در این پروژه هم در بیش از یک سوم تولید ناخالص داخلی آن شریک خواهند بود.
   طبق داده های ارائه شده توسط وزارت بازرگانی چین، این کشور از ماه می سال ۲۰۲۰، دویست سند همکاری با ۱۳۸ کشور و ۳۰ سازمان بین المللی در چارچوب ارتباط ۶ کریدور، ۶ مسیر شامل چندین کشور و بندر برای ساخت مشترک این راه ابریشم جدید به امضا رسانده است. همچنین در سال ۲۰۲۰، شرکتهای چینی ۱۷٫۷۹ میلیارد دلار در ۵۸ کشور سرمایه گذاری مستقیم غیرِمالی نمودند که نسبت به سال ۲۰۱۹، ۱۸٫۳ درصد افزایش داشت. ارزش قرارداد پروژه های امضا شده با کشورها نیز ۱۴۱٫۴۶ میلیارد دلار و گردش مالی کامل آنها ۹۱/۱۲ میلیارد دلار بوده است
   اتحادیۀ اروپا نیز از سال ۲۰۱۳ به این طرف پس از اعلام موافقت خود با چین در زمینه این پروژه، شروع به انجام پروژه های رسمی مشترک از قبیل پایانه های کانتینری و راه آهن با این کشور نموده است. در این میان، شاید بتوان پروژه بندر پیرائوس یونان را به عنوان یک از چشمگیرترین این پروژه ها به شمار آورد که شرکت دولای ترابرس چین به نام کوسکو در آن نقشی بسزا داشته است. این شرکت از سال ۲۰۰۹ به مدرن سازی و عملیاتی نمودن بخشی از این بندر پرداخته است. پس از صورت گرفتن مذاکرات پیرامون احداث راه ابریشم جدید، این شرکت از سال ۲۰۱۶ و پس از به دست گرفتن سهم کنترل این بندر، مشارکت خود را توسعه دارد. علاوه بر این شرکت، سایر شرکتهای چینی هم به سرمایه گذاری در بنادر بلژیک، هلند، کرواسی، اسلوونی، ایتالیا، پرتغال، اسپانیا، لتونی و لیتوانی علاقه نشان دادند که از آن جمله می توان به پروژه بزرگ ترمینال کانتینری در شمال دریای آدریاتیک که بنادر ایتالیا، اسلوونی و کرواسی را به هم مرتبط می سازد اشاره کرد. غیر از سرمایه گذاری در این پروژه ها، شرکتهای چینی در احداث ۵ خط راه آهن جدید بلگراد-بوداپست نیز مشارکت نمودند. همینطور چندین خدمات دیگر ریلی از چین به اروپا که مقصدهای لهستان، آلمان، هلند، بلژیک، فرانسه واسپانیا را به هم مرتبط می سازد نیز به چشم می خورند. از جملۀ این ارتباطات ریلی می توان به اتصال ریلی شرق و غرب بین چین و اروپای غربی از طریق لهستان به آلمان و غیره اشاره نمود. ارتباط ریلی دیگر کریدور جنوب و شمال بین یونان و منطقه بالتیک از طریق اروپای مرکزی است. شاید خیلی از این پروژه ها به قبل از سال ۲۰۱۳ مربوط باشند، ولی پس از توافق بر روی احداث راه ابریشم جدید، شکلی تازه به خود گرفتند و به طور جدیتری دنبال گردیدند. شکل ۱ کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا که در پروژه های احداث راه جدید ابریشم، مشارکت دارند را نشان می دهد
   ۱۴ کشور عضو اتحادیۀ اروپا نیز به شکل دیگری در پروژه راه ابریشم جدید سهیم هستند. این ۱۴ کشور از طریق تأسیس بانک سرمایه گذاری زیرساختهای آسیا از پروژه های زیرساختی آفریقا و آسیا حمایت می کنند. در عین حال آنها هنوز به طور رسمی موافقت خود را با سیاست چین در قبال ساخت این راه جدید اعلام ننموده اند. شاید یکی از دلایل نگرانی آنها این باشد که طرح و گسترش واردات و صادرات چین، کشورهای در حال توسعه را به بازاری برای محصولات چینی مبدل خواهد ساخت. همینطور تسلط چین بر این طرح می تواند به افزایش حضور نظامی چین در برخی نقاط دنیا منجر بگردد. از نگرانیهای دیگر آنها می توان به این مورد اشاره نمود که سرمایه گذاری چین در کشورها، سبب بدهکاری کشورهای فقیری مثل پاکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، مغلوستان، لائوس، مالدیو و جیبوتی به چین خواهد گردید و همینطور ممکن است به بحران آب در آسیای مرکزی دامن زده و سبب آسیب به محیط زیست و افزایش مصرف انرژی گردد. با وجود این نگرانیها، چین حضور شرکتهای چینی در این پروژه را بسیار مهم می داند و از آنجاییکه شرکتهای چینی همچنان نسبت به سرمایه گذاری بر روی پروژه های اروپا از خود علاقه نشان می دهند، این یک امتیاز برای چین محسوب می گردد. البته برخی از این شرکتها شرایط خود برای همکاری در پروژه ها را استخدام کارگران چینی و خرید ابزار و آلات از چین اعلام نموده اند. در اینجا می توان به عنوان مثال به خطوط هواپیمایی اروپا از جمله پارچیم در آلمان، تولوز در فرانسه و کاستلی در یونان اشاره کرد که پس از جلب شرکتهای چینی برای سرمایه گذاری مستقیم در زیرساختهای خود، این شرکتها به فراهم نمودن تدارکات تنها برای مشتریان غیر چینی پرداختند. مثلاً یکی از شرکتهای زیرمجموعه کوسکو از طریق زمین به حمل و نقل قطعات از کارخانه های فاکسکان در چونگ کینگ واقع در مرکز چین به استان گوانگدونگ می پرداخت که سپس این قطعات به کارخانه های مونتاژ متعلق به فاکسکان در جمهوری چک منتقل می گردیدند و محصولات نهایی آنها به سرتاسر اروپا برای فروش انتقال می یافتند. جدول ۱ تمام کشورهای اروپایی که در پروژه های راه ابریشم جدید مشارکت دارند را نشان می دهد. شکل ۲ نقشۀ کلی راه ابریشم جدید را نشان می دهد
   سیاستگزاران اروپایی و به ویژه فرانسه بر این باورند که پروژه راه ابریشم جدید، منافع زیادی را برای صلح و ثبات اوراسیا از جمله ایران و افغانستان به همراه خواهد آورد ]۱[. همچنین ترکیه یکی از کشورهایی است که در مسیر میانی این کریدور قرار گرفته است و به لحاظ جغرافیایی می تواند نقش بسزایی در این طرح داشته باشد. در این راستا یکی از اقدامات عینی ترکیه سرمایه گذاری بر روی احداث پروژه راه آهن از پکن به لندن بوده است. از دیگر فعالیتهای این کشور در راستای این پروژه نیز می توان به ساخت و تکمیل پروژه دریای مرمره، پل سلطان سلیم و خط آهن باکو-تفلیس-قارص اشاره کرد. این کشور به دلیل احداث خط لوله های تاناپ و جریان ترک، اکنون یه یکی از بازارهای مهم انرژی بین آسیا و اروپا مبدل گردیده است که با تأمین و انتقال انرژی از شرق به غرب، نقشی مهم را در پروژه راه ابریشم جدید دنبال خواهد کرد. با تکمیل این پروژه، مدت انتقال کالا از چین به ترکیه را کاهش خواهد یافت و بر توان صادراتی این کشور خواهد افزود.
   به طور کلی آسیا منطقه ای مهم برای چین به شمار می رود و چین از طریق سه محور شمالی، مرکزی و جنوبی آن می تواند به سایر نقاط جهان دسترسی داشته باشد. در قسمت شمالی، چین از مسیر کشورهای آسیای مرکزی یعنی قزافستان، قرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان، ترکمنستان و ازبکستان به روسیه و اروپا متصل می گردد. در سمت جنوب که از چین آغاز می گردد این کشور با کشورهای آسیای جنوب شرقی از جمله اندونزی و ویتنام و جنوب آسیا از جمله هند و پاکستان در ارتباط خواهد بود. در قسمت مرکزی هم چین به آسیای میانه می رسد و با عبور از کشورهای ایران و ترکیه می تواند به دریای مدیترانه و اروپا دسترسی داشته باشد.
   چین در مسیرهای تجاری خود به آفریقا نیز همواره به دنبال فرصت بوده است. از جمله این مسیرهای تجاری می توان به پروژه خط آهن مومباسا-نایروبی در کنیا اشاره کرد که در سال ۲۰۱۷ توجه بین المللی از جمله چین را به سمت خود جلب نمود. چین به سرعت در این پروژه سرمایه گذاری کرد و ۹۰ درصد هزینه ها و مدیریت این پروژه را به دست گرفت. این خط آهن، اولین خط آهنی است که به کمک ماشین آلات و تجهیزات ساخت چین و مطابق با استانداردهای این کشور در خارج از چین و شرق آفریقا ساخته شده است. این خط آهن در ادامه تا سمت غرب پیش رفته و به کیسومو می رسد و در نهایت اوگاندا، رواندا، جنوب سودان و اتیوپی را به هم متصل می سازد.

جایگاه ایران در راه ابریشم جدید
کشورمان ایران به خاطر داشتن منابع عظیمی از جمله نفت و گاز و غیره از موقعیت جغرافیایی بسیار خوبی در منطقۀ آسیا برخوردار است و پروژه راه ابریشم جدید، ایران را در هر دو مسیر جاده ای و دریایی قرار خواهد داد. در واقع ایران به خاطر دسترسی به آبهای آزاد از جمله دریای خزر و خلیج فارس برای چین بسیار مهم به شمار می رود. شرایط پیش آمده به ایران کمک خواهد کرد تا به تقویت خطوط ارتباط زمینی و دریایی خود بپردازد. ایران در سال ۲۰۱۷ عملاً موافقت خود را به چین که یکی از بزرگترین خریداران نفت و گاز این کشور و بزرگترین مقصد کالاهای غیرنقتی آن بود در همکاری با این پروژه اعلام کرد. چین نیز در مقابل در زمینۀ تأمین مالی و صدور خدمات فنی و مهندسی پروژه های حمل و نقل، همکاری متقابل خود با ایران را اعلام نمود. سپس ایران با انعقاد قراردادی ۲۵ ساله با چین رسماً مشارکت خود را در این پروژه به نمایش گذاشت. از جمله بندهای ذکر شده در این قرارداد می توان به راه اندازی مراکز تولید و پشتیبانی، راه اندازی خطوط راه آهن، استفاده از بنادر مشترک از جمله چابهار و استفاده از خاک ایران برای ترانزیت کالا اشاره کرد. ایران همچنین می خواهد تا در ساخت خطوط ریلی، احداث خطوط لوله و بازسازی طرحهای زیربنایی در عرصه تجاری با چین مشارکت داشته باشد. همچنین این کشور، پیشنهادهایی در زمینۀ همکاری گمرکات چین و ایران و جلوگیری از قاچاق کالا ارائه داده است.
در این اثنا و برای رسیدن به این اهداف، ایران ابتدا باید موانع تحریمی و بانکی خود را برطرف نماید، چراکه در این صورت است که می تواند به یک همکاری ارزشمند همراه با سود متقابل و بُرد- بُرد دست یابد. در حال حاضر ایران به خاطر نداشتن سرمایه گذاری کافی که یکی از دلایل آن را خروج از برجام و فشار تحریمها برمی شمرد با مشکلاتی در مشارکت در این پروژه رو به رو گردیده است و گمانه زنیها حاکی از آن هستند که این کشور نتواند در این پروژه مشارکت نماید.
در این میان ترکیه با بهره گیری از این شرایط تلاش نموده است تا به جای ایران با احداث یک مسیر ریلی جدید بین استانبول تا چین، پروژه راه ابریشم جدید را به سمت مسیر فوق بکشاند. نخسین قطار باری این کشور در سال ۲۰۲۰ با عبور از ۵ کشور ترکیه، گرجستان، آذربایجان، قزاقستان و چین طی ۱۲ روز به استان شیان چین در چین رسید. در این میان برخی کارشناسان معتقدند که این مسیر خیلی طولانیتر و پرهزینه تر از کریدور ایران است و از آنجاییکه چین تعامل نزدیکی با ایران دارد، بعید به نظر می رسد که به راحتی از این کریدور حیاتی برای خود دست بکشد.
شاید یکی از دلایل پیشتازی ترکیه در این راه، نگاه ترکیه به تغییر جهت رویکرد تعاملات اقتصادی ایران به جای چین با ایتالیا باشد. ایران پس از برجام پروژه دو خط آهن سریع از تهران به همدان که از شهرهای اراک و قم نیز می گذرند را به جای چین به ایتالیایی ها واگذار کرد. ایران با واگذاری این پروژه به دنبال از سرگیری روابط مشترک تجاری با ایتالیا که به دلیل تحمیل تحریمها از سال ۲۰۰۶ کنار گذاشته شده بود، می گردد. ایران با این قرارداد سعی دارد تا به گسترش خطوط ریلی خود از ۱۵۰۰۰ کیلومتر به ۲۵۰۰۰ کیلومتر بپردازد. این قرارداد همچنین شامل یک تفاهم نامه با ایتالیاست که در این تفاهم نامه دولت ایتالیا مسئول برنامه ریزی و احداث یک خط آهن سریع السیر بین تهران، قم و اصفهان و همینطور برقرسانی به خطوط ریلی بین تهران و تبریز و بازسازی جاده بین بندر امام خمینی در خلیج فارس و مرز بازرگان با ترکیه خواهد بود