حسین کوه زاد

لزوم و تاثیر انکارناپذیر تحقیق و پژوهش در ارتقا و توسعه اقتصادی در کشور و توجه کشورهای درحال توسعه به انجام این امر در زمینه‌های مختلف، سیاستگذاران و برنامه‌ریزان برای تدوین برنامه‌های توسعه‌ای نیازمند آمارهای حوزه علم، فناوری و نوآوری هستند و برای دستیابی به این آمار جهت ارزیابی عملکرد و دسترسی به عوامل رشد خود گام برمی‌دارند.
مرکز آمار ایران آمارگیری از فعالیت های تحقیق و توسعه شرکت های دانش بنیان را در سالهای ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ اجرا نموده است. در طرح آمارگیری از فعالیت های تحقیق و توسعه شرکت های دانش بنیان که در قالب طرح آمارگیری از کارگاه های دارای فعالیت تحقیق و توسعه در سال ۱۳۹۹ اجرا شدده اسدت، بده شرکت های دانش بنیان مراجعه و اطلاعات مربوط به سال ۱۳۹۸ این واحدها جمع آوری شده است. هدف کلی از اجرای طرح آمارگیری از فعالی تهای تحقیق و توسعه شرکت های دانش بنیان، تهیه و تولید آمارهای مورد نیاز برای تعیین نماگرهای مهم تحقیق وتوسعه شرکت های دانش بنیان از جمله تعداد محققین، هزینه های تحقیق و توسعه و تأمین نیازهای آماری دستگاه های برنامه ریزی است.
این گزارش از دو بخش تشکیل شده که بخش اول بر اساس آمار منتشر شده از گزارش مرکز آمار و بخش دوم از آمارهای آنلاین وب سایت مرکز شرکت هایدانش بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تهیه و تنظیم شده است.

تعریف شرکت دانش بنیان
شرکت دانش بنیان، شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محدور، تحقق اهداف علمی واقتصادی )شامل گستره و کاربرد اختراع و نوآوری( و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه )شامل طراحی و تولید کالاها و خدمات( در حوزه فناوری های برترو با ارزش افزوده فراوان فعالیت داشته و بر اساس معیارهای مورد نظر آئین نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت ها و مؤسسات دانش بنیدان و تجداری سازی نوآوری ها و اختراعات، به تأیید “کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان و نظارت بر اجرا” رسیده است.
شرکت های دولتی، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی و نیز شرک تها و مؤسساتی که بیش از پنجاه درصد از مالکیت آنها متعلق به شرکت های دولتی ومؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی باشد، مشمول حمایت های این قانون نیستند.

نقشه پراکندگی دانش‌بنیان‌ها
باتوجه به رشد روزافزون شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران، پراکندگی و سهم این شرکت‌ها چگونه است؟ آیا دانش‌بنیان‌‌‌‌‌‌ها به همه صنایع و متخصصان نگاهی یکسان دارند یا توجه و سرمایه خود را به مواردی خاص معطوف کرده‌اند؟ براساس جدیدترین گزارش معاونت بررسی‌‌‌‌‌‌های اقتصادی اتاق تهران، در سال‌۱۳۹۸ در ایران۱۶‌هزار و ۴۶۰ پروژه تحقیق و توسعه توسط شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور اجرا شده؛ از این تعداد ۹هزار و ۲۸۷ پروژه به استان تهران و ۱۶پروژه به استان لرستان اختصاص داشت که نشان‌دهنده پراکندگی ناموزن پروژه‌‌‌‌‌‌ها در کشور است.
طبق آمار موجود، پس از استان تهران، استان‌های اصفهان، خراسان‌رضوی، البرز و فارس بیشترین پروژه تحقیق و توسعه را در کشور اجرا کرده‌‌‌‌‌‌اند. براساس این گزارش که بر مبنای آمارگیری مرکز آمار ایران از فعالیت‌‌‌‌‌‌ ۲‌هزار و ۳۰۷شرکت‌‌‌‌‌‌ دانش‌بنیان در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸ به‌دست آمده است؛ از مجموع تعداد پروژه‌‌‌‌‌‌های تحقیق و توسعه در کشور، گروه علوم فنی و مهندسی با ۱۳‌هزار و ۴۸ پروژه بیشترین و گروه هنر با ۲۸ پروژه کمترین تعداد را به خود اختصاص داده‌‌‌‌‌‌اند. درضمن در بین انواع پروژه‌‌‌‌‌‌های تحقیق و توسعه پروژه‌‌‌‌‌‌های کاربردی بیشترین سهم و هزینه را به خود اختصاص داده‌‌‌‌‌‌اند و بعد از آن به ترتیب پروژه‌‌‌‌‌‌های توسعه‌‌‌‌‌‌ای و بنیادی قرار دارند. به‌علاوه گروه‌های تحصیلی علوم فنی و مهندسی و علوم انسانی به ترتیب با ۹/ ۳۰درصد و ۴/ ۳۰‌درصد بیشترین سهم و گروه هنر با ۲/ ۲‌درصد کمترین سهم از تعداد محققان کارگاه‌‌‌‌‌‌های دارای فعالیت تحقیق و توسعه را به خود اختصاص داده‌‌‌‌‌‌اند.

برآیند این گزارش نشان می‌دهد در سال‌۱۳۹۸، تعداد ۲۰‌هزار و ۲۳۴ نفر محقق در شرکت‌های دانش‌بنیان سراسر کشور مشغول به فعالیت بوده‌‌‌‌‌‌اند که از این تعداد، ۴‌هزار و ۸۲۵ نفر آن را زنان و ۱۵‌هزار و ۴۰۹ نفر را مردان تشکیل داده‌‌‌‌‌‌اند. درضمن درجریان بررسی تعداد محققان این حوزه دیده می‌شود که بیشترین تعداد محققان در استان‌های تهران، اصفهان و البرز هستند.
در این بین نگاهی به وضعیت جهان در حوزه تحقیق و توسعه نشان می‌دهد؛ در سطح جهانی بنگاه‌های آمریکایی با ۱/ ۱۸درصد و چینی با ۱/ ۹‌درصد بیشترین رشد را در تحقیق و توسعه در سال‌۲۰۲۰ داشتند. این رشد در نتیجه تعدد شرکت‌های فعال در حوزه‌‌‌‌‌‌های فناوری اطلاعات و سلامت در آمریکا و فناوری اطلاعات در چین است، در مقابل سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری تحقیق و توسعه امارات‌متحده‌عربی در این سال‌حدود ۲/ ۲درصد کاهش یافت. در سال‌۲۰۲۰، سهم شرکت‌های مستقر در کشورهای عضو اتحادیه اروپا و آمریکا از کل سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری جهانی در تحقیق و توسعه به ترتیب حدود ۳/ ۲۰ و ۸/ ۳۷‌درصد کاهش یافته و در مقابل این سهم برای شرکت‌های چینی به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته و به ۵/ ۱۵‌درصد رسیده است. در ضمن اتحادیه اروپا در ۲۰۲۰ با ۱/ ۱۸۴‌میلیارد یورو سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه بیشترین سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری را در بخش خودرو و سایر حمل‌ونقل و کمترین سرمایه‌گذاری را در بخش ساخت‌و‌ساز داشته است.

ایالات‌متحده آمریکا نیز در ۲۰۲۰، با ۶/ ۳۴۳‌میلیارد یورو سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه، بیشترین سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری را در بخش خدمات فناوری اطلاعات و کمترین سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری را در بخش ساخت‌و‌ساز داشته است. چین نیز در آن سال با ۱۴۱‌میلیارد یورو سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری در تحقیق و توسعه بیشترین سرمایه‌گذاری را در بخش تولیدکنندگان فناوری اطلاعات و کمترین سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری را در بخش هوا و فضا داشته است. درضمن بخش عمده رشد جهانی سرمایه‌‌‌‌‌‌گذاری در حوزه تحقیق و توسعه در سال‌۲۰۲۰ مربوط به بخش خدمات ICT با سهم ۵/ ۱۵درصد و پس از آن بخش سلامت با ۷/ ۵‌درصد و تولیدکنندگان ICT با ۸/ ۱۲درصد است.
در سال ۱۳۹۸ در مجموع تعداد ۲۳۰۷ شرکت دانش بنیان دارای فعالیت تحقیق و توسعه در کل کشور فعالیت داشته اند که اسدتان های تهران، اصفهان، خراسان رضوی، البرز و فارس به ترتیب دارای بیشترین تعداد شرکت دانش بنیان در این زمینه بوده اند.

چکیده
• در سال ۱۳۹۸ ، ۲۰۲۳۴ نفر محقق در شرکت های دانش بنیان سراسر کشور مشغول به فعالیت بوده اند که از این تعداد، ۴۸۲۵ نفر آن را زنان و ۱۵۴۰۹ نفر را مردان تشکیل داده اند استان های تهران، اصفهان و البرز به ترتیب سه استان دارای بیشترین تعداد محقق در شرک تهای دانش بنیان در کل کشور بوده اند.
• از ۱۶۴۶۰ پروژه تحقیق و توسعه مربوط به شرکت های دانش بنیان در کل کشور در سال ۱۳۹۸ ، استان تهران با ۹۲۸۷ پروژه بیشترین و استان لرستان با ۱۶ عددد، کمترین تعداد پروژه تحقیق و توسعه شرکت های دانش بنیان را به خود اختصاص داده اند.
• در سال ۱۳۹۸ ، از نظر نوع پروژه، تحقیقات توسعه ای با ۵۲ درصد بیشترین سهم را از حیث تعداد در میان پروژ ه های انجام شده داشته است.
• در حال حاضر ۶۶۹۵ شرکت دانش بنیان در کل کشور وجود دارد. استان تهران با ۳۵۲۳ شرکت در رتبه اول، استان اصفهان بدا ۶۱۲ شدرکت در رتبده دوم، اسدتان خراسان رضوی با ۳۶۰ شرکت در رتبه سوم و استان البرز با ۳۱۰ شرکت در رتبه چهارم از نظر تعداد شرک تهای دانش بنیان قرار دارند.

منابع: اتاق بازرگانی تهران، فرهیختگان، دنیای اقتصاد