توانمندی خراسان رضوی در صدور خدمات فنی و مهندسی در حالی است که کاهش بیکاری و افزایش اشتغال دغدغه‌ اصلی مسوولان و نیاز فوری اقتصاد امروز کشور است.

مدیران ذیربط در همه جای دنیا زمانی که نمی‌توانند پاسخگوی مازاد عرضه نیروی کار در داخل کشور باشند “اعزام نیروی کار به کشورهای متقاضی به شکل مستقیم یا از طریق صدور خدمات فنی و مهندسی” را به عنوان یک برنامه میان‌مدت در دستور کار قرار می‌دهند.

ایجاد اشتغال در قالب صدور خدمات فنی و مهندسی به ویژه زمانی که ظرفیتها و تخصص داخلی جوابگوی نیاز متقاضیان در کشورهای دیگر باشد مزیتی گرانقیمت و بسیار بااهمیت است زیرا در شرایط رکود تورمی، از یک سو دولت با اتخاذ سیاست‌های انقباض مالی و پولی برای رفع تورم تلاش و از سوی دیگر رفع بیکاری گسترده و ایجاد اشتغال را به عنوان هدف اصلی پیگیری می‌کند.

صدور خدمات فنی و مهندسی در شرایط رکود تورمی می‌توانند فرصتهای شغلی جدیدی برای نیروهای جوان ایجاد کند و بر کاهش تورم اثرگذار باشد و از توان شرکتهای فنی و پیمانکاری موجود در کشور برای معرفی قابلیت‌های این بخش به کشورهای همسایه استفاده کند.

براساس آمار موجود، ایران در بحث ساخت و سازها جزء کشورهای رده بالا در صادرات خدمات فنی و مهندسی در دنیاست و خراسان رضوی نیز با برخورداری از حدود ۹۰ شرکت خدمات فنی و مهندسی جزء استان‌های مطرح در این حوزه است به طوری که سال گذشته ۱۶ شرکت از این تعداد پروژه‌هایی را در افغانستان، کشورهای حوزه آسیای میانه، کشورهای آفریقایی و سوریه در دست اجرا داشتند.

با این حال با توجه به اعمال تحریم‌ها، محدودیت ها برای صدور خدمات فنی و مهندسی افزایش یافته که با شیوع کرونا و بسته شدن مرزها، این شرایط دشوار تشدید شده اما بازار هدف صادرات خدمات فنی و مهندسی استان بر کشور افغانستان متمرکز شده است و از آنجا که این کشور مرزهای خود را به روی ما نبسته است، می‌توان فعالیتها در این حوزه را گسترش داد.

ظرفیت زیرساختی خراسان رضوی در صدور خدمات فنی و مهندسی

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: بیشتر صادرات خدمات فنی و مهندسی استان مربوط به حوزه‌های برق، ساخت و ساز، آبرسانی، راهسازی و ساخت تونل است.

محمدعلی امیرفخریان افزود: شرکتهای فنی و مهندسی خراسان رضوی در زمینه‌های صنایع تبدیلی، کشاورزی و گلخانه‌ای، خدمات در حوزه دام و طیور و انرژی‌های تجدید پذیر نیز صادرات چشمگیری داشته‌اند و در آینده نه چندان دور نیز به بخش خدمات انتقال گاز شهری ورود خواهند کرد.

وی ادامه داد: به خاطر فقدان بانک اطلاعاتی از حجم و میزان صادرات و تعداد صادرکنندگان در بخش صادرات خدمات فنی و مهندسی استان اطلاع دقیقی نداریم اما به طور کلی در سال‌های اخیر از نظر تعداد صادرکنندگان خدمات فنی و مهندسی افزایش ولی از نظر میزان حجم صادرات در این حوزه کاهش وجود داشته‌است.

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی به تاثیر روابط سیاسی بر صدور خدمات فنی و مهندسی اشاره و بیان کرد: روابط دیپلماتیک بین کشورها در حوزه خدمات فنی و مهندسی تاثیر مستقیم دارد و حضور و فعالیت گسترده فعالان این حوزه در کشورهای سوریه و عراق موید این مهم است.

امیرفخریان افزود: با این حال نباید از خدمات فنی و مهندسی شرکت‌های دانش بنیان و صنایع خلاق غافل شد زیرا شرکای ایران در کشورهای هدف صادرات خدمات فنی و مهندسی از خدمات حوزه دانش بنیان بهره می‌گیرند و انتخاب جایگزین شرکتهای ارایه دهنده این خدمات برای آنان سخت و پر هزینه است.

وی به محدودیت‌های فراروی صدور خدمات فنی و مهندسی نیز اشاره و بیان کرد: یکی از محدودیت‌های ناشی از اعمال تحریم ها، عدم صدور ضمانتنامه‌های بانکی برای پیمانکاران ایرانی توسط بانکهای خارجی بود که با رایزنی با صندوق ضمانت صادرات و همکاری سفارت خانه‌های ایران در کشورهای هدف از جمله افغانستان این مشکل کم رنگ شده است.

رییس اداره بازرگانی خارجی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: بحران جهانگیر شیوع ویروس کرونا و به دنبال آن بسته شدن مرزها و محدودیت در تردد اتباع به ویژه متخصصان به سایر کشورها مشکلاتی را در صادرات کالا و خدمات از این استان ایجاد کرد که صدور خدمات فنی و مهندسی نیز از این مهم مستثنی نبود اما فرصتهایی را در خصوص خدمات بهداشتی و درمانی ایجاد کرد که با توجه به درگیری تمام کشورها با این معضل کمتر مورد توجه بخش خصوصی و دولتها قرار گرفت.

امیرفخریان افزود: شرکت‌های خراسانی به دلیل همجواری با کشور افغانستان و ترکمنستان و نزدیکی به آسیای میانه در این کشورها حضور بیشتری دارند و در حال حاضر اکثر پروژه‌های شرکت‌های فنی و مهندسی در افغانستان در حال انجام است.

وی ادامه داد: در خصوص عراق نیز حضور شرکت‌های فنی و مهندسی خراسان رضوی و فعالان این حوزه چشمگیر است.

تنگناهای فراروی خدمات فنی و مهندسی

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به مشکلات حوزه خدمات فنی و مهندسی اشاره کرد و گفت: فارغ از اینکه شیوع ویروس کرونا باعث ناهماهنگی و ایجاد محدودیت‌های فراوان در بخشهای کسب و کار، تولید، صنعت و معدن و به ویژه بهداشت شده است بخش بزرگی از این فعالیت‌های اقتصادی به حوزه خدمات فنی و مهندسی مربوط می‌شود لذا کندی یا توقف فعالیت در بخشهای مزبور حوزه خدمات فنی و مهندسی را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد.

محسن خندان‌دل افزود: در کنار اینکه بخش خدمات فنی و مهندسی در زمره ۱۴ رسته کسب و کاری که مورد حمایت دولت از باب دریافت تسهیلات بانکی قرار گرفتند، گنجانده نشد، این بخش بیش از هر چیز از رویکردها و روابط سیاسی با کشورهایی که صادرات خدمات فنی و مهندسی به آنجا انجام می‌شود، تاثیر می‌پذیرد.

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی نبود بانک اطلاعاتی متقن درباره خدمات فنی و مهندسی و میزان صادرات را از کمبودهای این بخش ذکر و بیان کرد: این نقیصه باعث می‌شود که نتوان تحلیل درستی از رفتارهای موجود اقتصادی ارایه داد.

به اعتقاد این فعال اقتصادی، به دست آوردن اطلاعات کار سختی نیست اما زمانی که از اطلاعات موجود بخش‌ها و زیربخش‌ها استفاده نابهنگام انجام گیرد، بسیاری از فعالان اقتصادی از ارایه اطلاعات اجتناب می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود که عملا هیچ ابزار مناسبی برای تحلیل درست اطلاعات در اختیار نماند.

خندان‌دل افزود: نبود اطلاعات پایه درباره صدور خدمات فنی و مهندسی باعث می‌شود که اظهارنظرها براساس اطلاعات بخشی و سطحی یا منطقه‌ای باشد.

وی ادامه داد: پس از بحران شیوع ویروس همه‌گیر کرونا و محدودیت‌های ناشی از آن فعالیت‌های مرتبط با خدمات فنی و مهندسی در داخل کشور به واسطه کم شدن چرخه فعالیت‌های اقتصادی و گردش مالی آن به شدت ضعیف شده است.

او اضافه کرد: نبود ثبات حتی نسبی در تعیین قیمت مواد و قطعات و لوازم اولیه بر فعالیت بخش‌های مختلف حوزه خدمات فنی و مهندسی اثرگذار بوده و باعث شده است نه تقاضادهنده از تقاضایی که دارد راضی باشد و اطمینان داشته باشد که تقاضایش به بهترین شکل و منصفانه ترین روش انجام می‌شود و نه عرضه کننده از آنچه ارایه می‌دهد رضایت داشته باشد.

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: عرضه‌کننده خدمات فنی و مهندسی فکر می‌کند که بعد از انجام معامله با توجه به نرخ تورم موجود با مبالغ دریافتی از آن معامله حتی نخواهد توانست اصل ماده اولیه را جایگزین کند چه برسد به این که به یک سود منطقی و معقول دست پیدا کند.

خندان دل بخشی نگری را مشکلاتی دانست که فعالان خدمات فنی و مهندسی را از ارایه نرخ‌های خوب بازده و منطقی می کند.

وی ادامه داد: همان طور که تولیدکنندگان آجیل و خشکبار و کفش و کیف، مجموعه‌های آموزشی و فرهنگی و واحدهای ارایه دهنده خدمات آسیب دیده از کرونا تحت حمایت تسهیلاتی دولت قرار گرفتند، لازم بود شرکتهای پشتیبانی کننده تاسیسات و تجهیزات و ارایه خدمات فنی و مهندسی نیز مشمول حمایتهای مالی دولت شوند.

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: بخش خدمات فنی و مهندسی خراسان رضوی به شدت از شیوع کرونا خسارت دید و بخش بزرگی از فعالیت فعالان این حوزه یا متوقف شده یا به شکل چشمگیری کاهش یافته اما در مقابل به واسطه کوچک شدن و کمتر شدن میزان تقاضا، نرخهای ارایه خدمات فنی و مهندسی به شدت افزایش یافته و این خود مبین لزوم بازنگری جدی در تصمیمات و رفتارهای اقتصادی است.

تاثیر رفتارهای نسنجیده بر صادرات

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی که ارایه برخی اظهارنظرها را زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات اقتصادی در حوزه خدمات فنی و مهندسی دانست و اظهار داشت: یک اظهارنظر مبنی بر اینکه در کشورمان فلان تعداد به کرونا ویروس شدند و پیش بینی ابتلا فلان نفر به بیماری کووید ۱۹ وجود دارد، بلافاصله باعث می‎شود معدود کشورهایی که مرزهای خود را به روی تجار و ارایه کنندگان خدمات فنی و مهندسی ایران باز کرده بودند، مرزها را ببندند و پروازها را لغو کنند.

خندان دل افزود: در این شرایط یک ارایه دهنده خدمات فنی و مهندسی مجبور است که از چند کشور ثالث خود را به کشور هدفش برساند و متاسفانه رفتارها ، گفتارها، تصمیمات و تحلیلهای غلط در بسیاری از موارد آسیب‌های جدی به اقتصاد کشور زده است.

وی ادامه داد: ظرفیت موجود فنی و مهندسی در حوزه درمان و پژوهش کشور ما به یکی از پایه‌های بسیار مناسب برای صدور خدمات فنی و مهندسی به خصوص به کشورهای همسایه تبدیل شده به ویژه کشوری مانند افغانستان که به شدت درگیر مبارزه با ویروس کرونا شده است و سطح بالایی از تقاضا را برای دریافت خدمات به کشورهای همسایه خود به ویژه ایران ارسال کرد.

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: نبود یک تحلیل و تصمیم درست و متاسفانه درگیر کردن اقتصاد سیاسی کشورمان با بحثهای داخلی کشورهای هدف باعث شده است که نه تاجر درخواست کننده اعتمادی به ارایه درخواست داشته باشد و نه فعال اقتصادی حوزه خدمات فنی و مهندسی کشورمان تمایلی به ارایه خدمات به آن کشور داشته باشد زیرا هیچ کدام مطمئن نیستند که اساساً خدمات به نتیجه برسد و اگر هم براساس درصد پیشرفت کار تسویه حسابهای مالی صورت گیرد روش انتقال پولی وجود داشته باشد.

خندان دل افزود: مشکلات دیگری نیز گریبانگیر حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی است که از جمله آنها عدم ساماندهی مناسب ضمانت نامه‌های صادراتی، بیمه نامه‌های صادراتی، ویزاهای کار، پشتیبانی نکردن دستگاه دیپلماسی از فعالان اقتصادی، عرضه نشدن به موقع اطلاعات برگزاری مناقصات، و عدم جذب مبانی اعتباری از بنگاه‌های بین‌المللی مثل بانک اقتصاد جهانی یا سازمان بهداشت جهانی است که هیچ کدام از آنها به وقت لازم انجام نشده است.

لزوم نگاه یک دست و متوازن در صادرات خدمات فنی

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی هیچ نگاه یک‌دست و تصمیم جامع الاطرافی نبوده است و تنها چند شرکت فنی و مهندسی که پایه تمام آنها به دولت وصل می‌شود به چند قرارداد بسنده کرده‌اند که شواهد نشان می‌دهد آنها نیز با مشارکت در برخی از پروژه‌های کشورهای همسایه و هدف نتوانستند موفق شوند.

خندان دل به نامگذاری “سال جهش تولید” نیز اشاره و بیان کرد: لازم است که براساس واقعیت‌های موجود به نحوی تصمیم‌گیری شود که پروژه‌ها قابل اجرا و تحقق باشند، چه طور وقتی زیرساخت‌های یک موضوع فراهم نیست می توان ادعا کرد که دچار تحریم‌های اقتصادی هستیم یا سایر مسائل خارج از حوزه اقتصادی ما را تحت الشعاع خود قرار داده است.

رییس کمیسیون صادرات خدمات فنی، مهندسی و عمران اتاق بازرگانی خراسان رضوی گفت: نتیجه این اقدامات باعث شده است که قیمت پایه اقلام فعالیت‌های عمرانی و داده‌های ستاندنی تولیدات به قدری افزایش یافته و متغیر باشد که فرد در قیمت گرفتن از یک تولیدکننده، واسطه یا فروشنده، نتوانید قیمت مشخص و پایداری برای یک خدمت در نظر داشته باشید زیرا قیمت‌ها آنی و براساس نظرات مختلف تغییرپذیر شده‌اند.

خندان‌دل از مسوولان خواست نه تنها با فعالان واقعی بخش خصوصی مشورت کرده بلکه از تجربه‌های دیگر کشورها نیز بهره گیرند و افزود: صادرات در همه کشورها حرف نخست را می‌زند نه سیاست؛ این کشاکش بین سیاست و اقتصاد بزرگترین صدمه را به فعالان اقتصادی به ویژه حوزه خدمات فنی و مهندسی وارد می‌کند./ایرنا