امروزه داشتن یک خودروی شخصی بسیار کار راه انداز است، چرا که خیلی از مردم فکر می کنند که داشتن یک خودرو خیلی بهتر از استفاده از وسایل نقلیۀ عمومی است. آنها متعقدند با داشتن خودروی شخصی می توان در هزینه ها صرفه جویی کرد. ولی آنچه ما را به فکر وا می دارد این است که چرا خودروسازها مرتب در حال افزایش قیمتِ خودروهای خود هستند. در این مقاله قصد دارم تا به تحلیل بازار جهانی خودرو و میزان تولید آن بپردازم.

مقدمه
به گفتۀ خیلی از تحلیلگران اقتصادیِ ایالات متحده، متوسط قیمت یک وسیلۀ نقلیۀ سبُک در سال ۲۰۲۰، ۹۷۵ دلار نسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. آنها اذعان می دارند که متوسط قیمت خودروهای جدید در سال ۲۰۲۰ تقریباً ۳۸۰۰۰ دلار بوده که در سال ۲۰۲۱ به نزدیک ۴۰۰۰۰ دلار رسیده است. تحلیلگران از دلایلِ بالا رفتن این قیمتها را تعطیلی تولید و مشکلات زنجیرۀ تأمین به خاطر همه گیری جهانی کُوید ۱۹ می دانند. در این بین شاید خالی از لطف نباشد که بگوییم قیمت خودروهای فرسوده نیز افزایش چشمگیری داشته و به ۲۳۱۶۹ دلار در سال ۲۰۲۱ رسیده است. یکی از دلایل بالا رفتن قیمت بازار خودروهای فرسوده، روی آوردن مردم به سمت خرید این نوع خودروها، استفادۀ کمتر از وسایل نقلیۀ عمومی به دلیل شیوع همه گیری است. جدول ۱ متوسط و درصد تغییرات قیمت خودروها طی سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ را نشان می دهد ]۱ و ۲[.
نکته ای که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که در کشوری مثل ایالات متحده که کشوری پیشرفته است و اکثریت شهروندان آن در رفاهند، به دور از واقعیت نیست که بگوییم متوسط به بالای آمریکاییها بسیار ثروتمند هستند. حداقل درامد یک خانوار متوسط در ایالات متحده سالانه ۶۸۰۰۰ دلار است که برای ثروتمندان این درامد به طور متوسط سالانه به حداقل ۲۰۰۰۰۰ دلار می رسد. از این رو خرید خودروی جدید برای آنها خیلی سخت نیست، چه رسد به خودروی دست دوم. چون آنها همیشه پولی برای خرج کردن دارند. ولی کشور ما ایران چطور؟ آیا خرید خودرو برای ما هم مثلِ آمریکاییها ساده است؟
تحلیلگران می گویند که یکی از دلایل بالا رفتن قیمتهای خودرو استفاده از پول نقد برای خرید خودروست. چراکه این نوع مبادلۀ پولی سبب به وجود آمدن هزینه های اضافی، نرخ بهرۀ پایین و واسطه گری شده و قیمتها را بالا می برد. لذا آنها بر این باورند که استفاده نکردن از پول نقد می تواند هزینه ها را به صورت چشمگیری کاهش دهد ]۱ و ۲[.
با توجه به اینکه نرخ وام خودرو اکنون مثلاً در ایالات متحده ۳۰۰۳۲ دلار است، اگر نگاهی به خودروهای دست دوم بیندازیم می بینیم که خیلی از خریداران ترجیح می دهند که خودروی دست دوم خریداری کنند. چرا که مثلاً ارزش یک خودروی دست دوم ۳۰۰۰۰ دلاری طی پنج سال به خاطر نرخ استهلاکِ متوسط به ۱۲۰۰۰ دلار می رسد. ولی نکته ای که باید به آن توجه نمود این است که آنها حتماً خودروی خود را بیمه می کنند. شکل ۱ نمودار استهلاک خودرو با توجه به متوسط قیمت خودرو را نشان می دهد ]۱[.

رقابت جهانی و بازار خودروهای هیبریدی و الکتریکی
پس از جدّی شدن بحث گرمای کرۀ زمین و نجات محیط زیست و سیارۀ مان از آلودگی سوختهای فسیلی، برخی خودروسازان به سمت تولید خودروهای هیبریدی و الکتریکی حرکت نمودند. با توجه به اینکه این موضوع بسیار حائز اهمیت است، اکنون خودروسازان خودروهای برقی می توانند از امتیازات این مزیت در کنار سایر امتیازات بهره مند گردند. شکل ۲ میزان اهمیت امتیازات خودروهای تولیدی در سال ۲۰۲۱ به ترتیب از ۱ تا ۳ (اهمیت پایین)، ۳ تا ۵ (اهمیت متوسط) و ۵ تا ۷ (اهمیت زیاد) را نشان می دهد.
در این میان نیز چشم انداز سوختهای فسیلی با توجه به روی کار آمدن منابع انرژی پایدار، ساخت خودروهای برقی، افزوده شدن مالیات بر دی اکسید کربن و قیمت نفت به شدت در حال تضعیف است. امروزه باتریهای خودروهای برقی به خاطر برخورداری از حداکثر سرعت شارژ بیش از ۱۵۰ کیلووات، طول عمر زیاد، پیمودن مسافتهای طولانی برای سفر و کم نمودن دغدغۀ شارژ کردن باتری به شدت بر کارامدی این نوع خودروها افزوده اند. در حال حاضر در جهان، تسلا از برترین بِرَند تجاری خودروهای الکتریکی برخوردارست. فلکس واگن و هیوندا نیز دارند به بِرَند تسلا نزدیک می شوند. سایر برندها از جمله جیلی و مِرسدز بنز نیز در رده های پایین تر قرار می گیرند. شکل ۳ برندهای کنونی خودروهای برقی جهان و میزان رقابت آنها در بازار جهانی را نشان می دهد. شکل ۴ روند و توسعۀ بازارهای خودروهای برقی در جهان را نشان می دهد ]۳ و ۴[.
همانطوریکه در شکل ۴ مشاهده می شود، سهم جهانی خودروهای الکترویکی و هیبریدی در سال ۲۰۲۰ به مرز ۱۰ میلیون دلار رسیده است که ۴۳ درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۱۹ را نشان می دهد. اگرچه اروپا در سال ۲۰۲۰ افزایش چشمگیری در تولید سالانۀ خودرو برقی داشته است ولی چین با برخورداری از تولید ۴٫۵ میلیون خودروی برقی همچنان پیشرو در بازار جهانی به شمار می رود.
همانطوریکه پیش تر گفته شد، در سال ۲۰۲۰ به دلیل همه گیری کُوید ۱۹، بازار ثبت نام خودروها حدود یک سوم نسبت به قبل کاهش یافت و این موضوع سبب گردید که سهم فروش خودروهای برقی ۷۰ درصد افزایش یابد. این افزایش، میزانِ ثبت نام برای خودروهای جدید در اروپا را به ۱٫۴ میلیون نفر، در چین به ۱٫۲ میلیون نفر و در ایالات متحده به ۲۹۵۰۰۰ رساند. شاید یکی از دلایل افزایش ثبت نام، ارائۀ مشوقهای مالی و کسر مالیات برای دارندگان این نوع خودروها باشد. همینطور این طرحها سبب شده اند که حتی دارندگان خودروهای سوختهای فسیلی هم به سمت برقی کردن خودروهای خود روی بیاورند.

ایران و سهم بازار خودروی آن
در حال حاضر ایران هیچ سهمی در بازار جهانی و علی الخصوص خودروهای برقی ندارد. برطبق نظر کارشناسان یکی از دلایل این موضوع، انحصاری بودن این صنعت است که حمایتهای دولت از خودروسازان ایرانی، تعرفه های سنگین خودروهای وارداتی، وضعیت مالیات گمرک بر واردات قطعات خودرو نیز آن را تشدید نموده و سبب عدم رقابت بازار ایران در جهان و ضعیف نگهداشته شدن آن گردیده است. در حال حاضر قیمت یک خودروی نوی ایرانی و حتی دست دوم آن هیچ تطابقی با قدرت خریدِ مردم ندارد که یکی از دلایل آن این است که ارزش خودرو به خاطر سر هم شدن قطعات و یا بهتر بگوییم مونتاژ که اکثراً وارداتی هستند با دلار محک زده می شود. حتی کیفیت خودروها نیز در مقایسه با خودروهای جهانی بسیار پایین است و همین امر باعث شده که بحث واردات مجدد خودرو پیش کشیده شود. خیلی از ایرانیها ترجیح می دهند که به جای خودروی ایرانی، خودروی خارجی بخرند. چون معتقدند که با خرید خودروی خارجی، سرمایۀ آنها حفظ خواهد گردید.
طبق داده های منتشر شدۀ مرکز ملّی آمارِ ایران، فروش وسایل نقلیۀ سبک در سال ۲۰۱۸ با اُفت ۲۳٫۱ درصدی مواجه گردید که این روند در سال ۲۰۱۹ با توقف واردات خودرو بدتر شد و به ۳۷٫۱ درصد کاهش رسید. در سال ۲۰۲۰ میزان فروش خودروی ملی ۸٫۷ درصد افزایش داشت که مجدداً در سال ۲۰۲۱ با ۲ درصد کاهش فروش در سه ماهۀ اول و ۱۴٫۵ درصد افزایش فروش در سه ماهۀ دوم رو به رو گردید ]۴ و ۵[.
حال باید نشست و دید که صنعت خودروسازی ایران چه چشم اندازی را در بلند مدت برای خود ترسیم نموده است تا از عرصۀ بازار جهانی دو نماند.

[۱] Financial Samurai, https://www.financialsamurai.com/about/, 2021
[2] News Channel, https://keyt.com/news/, 2021
[3] World Car Global Trends Report, Global Automotive Trends 2021
[4] Global EV Outlook 2021IEA – International Energy Agency, https://www.iea.org, 2021
]5[ محمد نبی شهیکی تاش، عماد کاظم زاده، ساختار بازار خودروي سواري در ایران، فصلنامۀ سیاستهای مالی و اقتصادی، سال اول، شمارۀ ۳، پاییز ۱۳۹۲، صفحات ۱۳۹-۱۶۴٫
[۵] https://tradingeconomics.com/iran/car-production