وضعیت به روزرسانی صنایع استان خراسان رضوی

با وجود فرسودگی ۵۰ درصدی خطوط تولید استان ، امسال یک ریال تسهیلات برای نوسازی صنایع پرداخت نشده است
راهبردهای کوتاه‌مدت دولت و سیستم بانکی در خصوص تأمین مواد اولیه و سرمایه در گردش مورد نیاز صنایع، به‌جای تخصیص ارز و تسهیلات بلندمدت برای تأمین ماشین‌آلات و نوسازی خطوط تولید یک راهبرد ضعیف است که به‌جای رونق تولید صنایع را زمین خواهد زد.
ارتقا و بهبود کیفیت تولید یکی از مهم‌ترین شاخص‌های افزایش بهره‌وری، حرکت رو به ‌جلو و رقابت‌پذیری تولیدات است که از این طریق می‌توان راهبردهای کلانی مانند جهش تولید را محقق کرد، اما ارتقا و بهبود کیفیت تولیدات درگرو خطوط تولید روزآمد است. مثل معروف « ماهیگیری یاددادن به ز ماهی دادن!» خود به ‌درستی بیانگر تأثیر راهبردهای بلندمدت برابر راهبردهای کوتاه‌مدت است. استهلاک و فرسودگی خطوط تولید در استان و کشور موضوع جدیدی نیست و می‌توان ادعا کرد واحدهای تولیدی بزرگ و حتی تولیدات معتبر استان گاه با خطوط تولید فرسوده و قدیمی فعالیت خود را ادامه می‌دهند و بدتر این که حتی برخی واحدهای تولیدی که به تازگی پروانه تأسیس و بهره‌برداری هم دریافت می‌کنند به ‌نوعی خطوط تولیدی روزآمدی ندارند. بنا بر اذعان رئیس خانه صمت استان بیش از ۵۰ درصد خطوط تولید استان فرسوده هستند.
حسینی می‌گوید: در واقع از سال ۸۵ تاکنون نوسازی و تجهیز خطوط تولید واحدهای تولید ما به‌سختی انجام می‌شد به ویژه ماشین‌آلات باکیفیت و تولیدی کشورهای اروپایی و این موضوع را می‌توان در مقایسه تولیدات داخلی با نمونه‌های مشابه خارجی کاملاً مشاهده کرد. اما علت این موضوع چیست؟
وجود کالای مشابه بی‌کیفیت
حسینی مقدم مدیرعامل «خیام الکتریک» می گوید : مشکل عمده ما بحث ثبت سفارش‌هاست. بدین ترتیب که وقتی برای واردات «قالب» که در حوزه کار ما بسیار لازم است اقدام می‌کنیم اعلام می‌کنند این کالا تولید مشابه داخلی دارد اما تولید مشابه آن بسیار بی‌کیفیت است.
وی می‌افزاید: موضوع دیگر این که زمانی که ما برای واردات ماشین‌آلات و تجهیزات اقدام می‌کنیم اعلام می‌کنند این تجهیزات در داخل تولید می‌شوند. مثلاً دستگاهی را که ما می‌دانیم در داخل کشور تولید نمی‌شود ، اعلام می‌کنند که ماشین‌سازی داخلی آن را تولید می‌کند. به همین دلیل ما مجبور می‌شویم به ماشین‌سازی سفارش دستگاه موردنیاز را بدهیم، اما به‌محض این که ما قرارداد ببندیم و پیش‌پرداخت اولیه را انجام دهیم ماشین‌سازی برای تأمین دستگاه مورد نیاز ما به ثبت سفارش و خرید از خارج کشور اقدام می‌کند.

واردات به اسم تولید داخل، مونتاژی و گران
این تولیدکننده می‌افزاید: در واقع دستگاهی را که ما می‌خواستیم ماشین‌سازی از خارج کشور سفارش می‌دهد، آن را در داخل مونتاژ می‌کند و چند برابر قیمت به ما می‌فروشد. یعنی بنده تولیدکننده مجبور هستم یک دستگاه را که کیفیت مدنظر را ندارد و ممکن است از قطعات کم کیفیت‌تری مونتاژ شده باشد ، باقیمت بالاتر از ماشین‌سازی داخلی خریداری کنم.
حسینی مقدم می گوید: بنده چندی پیش قصد داشتم پروژه‌ای را راه‌اندازی و با استفاده از کربنات کلسیم محصولات مختلفی مانند کاغذ روزنامه تولید کنم که حدود ۷۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری لازم داشت، اما وقتی برای واردات تجهیزات و خطوط تولید اقدام کردم اعلام شد یک ماشین‌سازی می‌تواند این تجهیزات و خطوط تولید را در اختیار ما قرار دهد. درحالی‌که ما اطلاع داشتیم این فناوری و تجهیزات تنها در اختیار کشور چین و تایوان است، بعد مشخص شد قصد دارند با دریافت پیش‌پرداخت از ما برای واردات این تجهیزات اقدام کنند و سپس به ما بفروشند.
مدیرعامل «خیام الکتریک» می‌گوید: بازار تولیدات ما ، کشورهای همسایه به ویژه کشورهای حوزه خلیج‌فارس و سوریه است ولی با این شرایط نمی‌توانیم خطوط تولید خود را روزآمد کنیم و در آینده بازارهای هدف خود را از دست خواهیم داد. بنابراین علاوه بر این که دولت باید در ثبت سفارش‌ها حمایت بیشتری از تولیدکننده داشته باشد و اجازه دهد ما دستگاه‌های به‌روز و باکیفیت وارد کنیم، بانک ها تسهیلات بلندمدت در اختیار متقاضیان قرار دهند تا بتوانند بهره‌وری خطوط تولید خود را با تجهیزات روز دنیا ارتقا دهند.

بازنگشتن سرمایه ناشی از واردات تجهیزات
مدیرعامل شرکت «ایران شرق نیشابور» معتقد است که بازنگشتن سرمایه عاملی برای اقدام نکردن برخی مدیران واحدهای تولیدی برای به‌ روز رسانی خطوط تولیدی است. جلائی می‌گوید: هر واحد تولیدی اگر می‌خواهد به بقای خود ادامه دهد باید خطوط و تجهیزات تولیدی خود را به‌روز کند اما این کار نیازمند حمایت‌های جدی دولت است، زیرا در شرایط کنونی که قیمت ارز مدام در حال رشد است و تولیدکننده مجبور است سرمایه و نقدینگی زیادی را صرف خرید مواد اولیه کند، منابع مالی برای واردات و تأمین تجهیزات خط تولید خود نخواهد داشت و دولت باید کمک کند.
وی می‌افزاید: اگرچه در شرایط کنونی دولت نمی‌تواند آن‌چنان‌که باید ارز در اختیار تولیدکننده قرار دهد اما حداقل موانع و بوروکراسی‌های اداری را کاهش دهد و بانک مرکزی به پرونده متقاضیان واردات تجهیزات و مواد اولیه تولید با سرعت بیشتری رسیدگی کند. علاوه بر این شرایط بانک ها باید تسهیلات سرمایه ثابت و ارزان‌تری را در اختیار تولیدکننده قرار دهند.

گرانی ماشین‌آلات خارجی
رئیس هیئت‌مدیره پوشاک «البسکو» می‌گوید: تجهیزات و خطوط تولید خارجی بسیار گران هستند، به ویژه در حوزه پوشاک ما نیازمند آن هستیم که تجهیزات را از کشورهای اروپایی وارد کنیم. با قیمت امروز ارز حداقل قیمت تجهیزاتی که می‌خواهیم وارد کنیم ۱۰۰ هزار یورو است که برای ما حدود ۲٫۵ میلیارد تومان تمام می‌شود، کدام تولید و بازار ما می‌تواند این هزینه را جبران کند؟
خلیل گلابگیر می‌افزاید: آخرین باری که پوشاک البسکو توانسته خطوط تولید خود را به‌روز کند به ۲۵ سال پیش بازمی‌گردد، اگرچه ما سعی می‌کنیم تولیدات به‌روز داشته باشیم و داریم ،اما به‌ هرحال خطوط تولید به‌روز بهره‌وری تولید را بسیار بالا می‌برد و باعث کاهش مصرف انرژی می‌شود.
وی می‌گوید: وقتی بازار تولیدات به شدت تحت تأثیر واردات قاچاق و اجناس چینی است تولیدکننده توان مالی و نقدینگی نخواهد داشت که برای واردات تجهیزات اقدام کند. از سویی تسهیلاتی که دولت در اختیار تولید کننده قرار می‌دهد هم گران است. تولیدکنندگان امروز نیازمند تسهیلات در سرمایه ثابت هستند که بتوانند خطوط تولید خود را روزآمد کنند. این روزآمدی و خرید تجهیزات جدید به ویژه در حوزه پوشاک علاوه بر ارتقای بهره‌وری اشتغال خوبی را فراهم می‌کند. بنابراین ما انتظار داریم دولت تسهیلات ویژه‌ای را برای به‌روزرسانی خطوط تولید و خرید تجهیزات در اختیار تولیدکنندگان قرار دهد.

قوانین خلق الساعه
عرفانی مدیرعامل «پیشتاز موتور توس» نیز قوانین خلق‌الساعه را یکی از عمده‌ترین موانع واردات ماشین‌آلات و تجهیزات خطوط تولید می‌داند و می‌گوید: چندین ماه است که کالا و تجهیزات خریداری‌شده ما آن‌طرف گمرک مانده‌اند و ارزی برای واردکردن آن‌ها در اختیار ما قرار داده نمی‌شود. نه‌تنها ارز نیمایی به ما داده نمی‌شود بلکه اجازه نمی‌دهند ارز آزاد بخریم و تجهیزات خریداری‌شده را وارد کنیم. این موضوع به اعتبار ما لطمه زده است و شرکت‌های خارجی در همکاری با تولیدکننده داخلی سخت‌گیرانه عمل می‌کنند و حتی گاه دستگاه و تجهیزات به ما نمی‌فروشند.

تحریم‌ها و پا پس کشیدن شرکت‌های خارجی
باذلی مدیرعامل شرکت« فراورده‌های دیرگداز ایران» و احمد امیر مدیرعامل شرکت «امیر چاپ» نیز عمده‌ترین مشکلات و موانع پیش روی به روز رسانی خطوط تولید را تحریم‌های شدید آمریکا می دانند که باعث شده است شرکت‌های خارجی تأمین‌کننده از انجام تعهدات خود پا پس بکشند.

بانک ها رغبتی به پرداخت تسهیلات بلند مدت ندارند
معاون امور صنایع سازمان صمت استان پرده از مسئله دیگری برمی‌دارد. ابراهیم ناصری به خراسان رضوی می‌گوید: اگر تسهیلات ریالی پرداخت‌شده در سال ۹۸ و سه‌ماهه امسال برای نوسازی و بازسازی صنایع را بررسی کنیم متوجه عملکرد شبکه بانکی برای حمایت از صنایع خواهیم شد زیرا متأسفانه بانک ها رغبتی به پرداخت تسهیلات «بلندمدت» یا «سرمایه ثابت» که مورد نیاز نوسازی و بازسازی صنایع است، ندارند.
وی می افزاید: در سال گذشته تعداد ۷۳ پرونده بازسازی و نوسازی صنایع استان در سامانه ثبت شدند که ارزش تسهیلات مورد تقاضا حدود ۵۲۱ میلیارد تومان بوده است. از این تعداد ۳۳ مورد به ارزش ۱۰۵ میلیارد تومان در کمیته تخصصی مصوب شده است. کل پرداختی که از این تعداد تقاضا توسط بانک های عامل انجام‌شده دو مورد به میزان ۵٫۳ میلیارد تومان بوده است( حدود ۵ درصد ارزش پرونده‌های تایید شده و حدود یک درصد کل تسهیلات مورد تقاضای ۷۳ پرونده نوسازی و بازسازی صنایع استان در سال ۹۸)

صفر؛ تسهیلات نوسازی پرداخت شده طی امسال
معاون سازمان صمت استان می‌افزاید: امسال وضعیت بدتر شده است، طوری که تعداد پرونده‌های ثبت‌نام‌شده برای دریافت تسهیلات نوسازی صنایع استان ۲۲ مورد به ارزش ۱۲۵ میلیارد تومان بوده است. از این تعداد دو پرونده به ارزش ۲۲ میلیارد تومان در کمیته تخصصی مصوب شده اما میزان تسهیلات پرداختی بانک های عامل « صفر» بوده است.
ناصری می‌گوید: تسهیلات تبصره ۱۸ نیز جزو تسهیلاتی هستند که می‌توانند برای نوسازی صنایع استفاده شوند. در سال ۹۸ تعداد ۹۶ مورد به میزان ۹۸۱ میلیارد تومان تقاضا داشتیم که ۳۴ مورد به ارزش ۱۹۴ میلیارد مصوب شده و تنها ۳ تقاضا به ارزش ۱۸٫۵ میلیارد تومان توسط بانک های عامل پرداخت‌ شده است. درواقع بانک ها به‌جای تسهیلات بلندمدت مورد نیاز صنایع تسهیلات کوتاه‌مدت و سرمایه در گردش پرداخت می‌کنند.
معاون امور صنایع استان درباره کاهش واردات ماشین‌آلات دارای معافیت گمرکی طی ۵ سال گذشته می‌گوید: این کاهش به‌صورت کشوری است و بیشتر تحت تأثیر کاهش درآمدهای ارزی دولت است.

صف تخصیص ارز واردات ماشین آلات صنایع
وی با تایید گلایه تولیدکنندگان در خصوص عدم تخصیص ارز توسط بانک مرکزی برای واردات ماشین‌آلات مورد نیاز خطوط تولید می‌گوید: تعداد قابل‌توجهی از متقاضیان ما امروز در صف تخصیص ارز هستند و دولت با تخصیص ارز با مشکل مواجه شده است.
معاون سازمان صمت استان درباره واردات تجهیزات توسط ماشین‌سازی‌ها و عرضه آن به اسم تولید داخل نیز می‌گوید: بنده به‌عنوان متولی این موضوع تاکنون با چنین مسئله‌ای مواجه نشده‌ام و اگر موردی باشد حتماً بررسی خواهد شد اما مشکلی که ما با آن مواجه هستیم این است که یک واحد ممکن است مدعی شود می‌تواند یک قطعه یا دستگاه مورد تقاضا را در داخل تولید کند اما قطعه تولید شده از نظر کمی و کیفی نتواند انتظار متقاضیان را برآورده کند.

تحلیل؛ لزوم تغییر راهبرد
همان‌طور که در نمودار شماره یک ملاحظه می کنید میزان واردات ماشین‌آلات مشمول معافیت گمرکی که برای به روز رسانی و تجهیز خطوط تولید به کشور وارد می‌شدند از سال ۹۴ تاکنون روند نزولی داشته است و در سال ۹۸ میزان واردات این ماشین‌آلات نسبت به سال ۹۴ نصف شده است. این وضعیت در واردات ماشین‌آلات استان هم به وجود آمده است و میزان واردات ماشین‌آلات مشمول معافیت‌های گمرکی استان از ۳۶۱ میلیون دلار در سال ۹۴ به ۱۲۶ میلیون دلار در سال ۹۸ کاهش یافته است که این وضعیت بیانگر کاهش حمایت‌های دولتی برای واردات تجهیزات و ماشین‌آلات حوزه تولید و بیشتر متأثر از شرایط تحریم‌ها و نوسانات شدید ارزی است.
علاوه بر این همان‌طور که تولیدکنندگان پیش ‌از این اعلام کرده‌اند واردات تجهیزات و دستگاه‌های خطوط تولید با توجه به قیمت ارز و نوسانات شدید آن برای تولیدکننده صرفه ندارد به همین دلیل برای حمایت از تولیدکنندگانی که قادر نیستند تجهیزات نو خریداری کنند، واردات ماشین‌آلات مستعمل مشمول معافیت گمرکی در دستور کار قرار گرفت، اما همان‌طور که در نمودار شماره ۲ ملاحظه می کنید واردات ماشین‌آلات دست‌دوم به کشور در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۴ روند نزولی داشته است و کاهش ۶۰ درصدی را نشان می‌دهد.
این رویه برای استان خراسان رضوی هم بدین گونه بود طوری که میزان واردات ماشین‌آلات دست‌دوم برای این استان از ۶/۴ میلیون دلار در سال ۹۴ به نیم میلیون دلار در سال ۹۷ رسیده است. نکته قابل‌توجه افزایش واردات ماشین‌آلات مستعمل در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷ است که می‌توان دلیل آن را در نوسانات شدید قیمت دلار در سال ۹۸ جست وجو کرد. در واقع همان‌طور که تولیدکنندگان اعلام کردند، افزایش شدید قیمت ارز در سال ۹۸ باعث شد تولیدکننده نتواند ماشین‌آلات موردنیاز خود را وارد کند به همین دلیل شاهد رونق گرفتن واردات ماشین‌آلات دست‌دوم در این سال بودیم.
در پایان؛ بدون شک برای اجرای سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصاد مقاومتی و راهبرد جهش تولید، باید نوسازی و به‌روز رسانی خطوط تولید در اولویت‌های دولت قرار بگیرد و به‌جای پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش که تنها برای پرداخت حقوق و تأمین مواد اولیه در صنایع کارایی دارد، پرداخت تسهیلات بلندمدت و تخصیص ارز برای واردات ماشین‌آلات در اولویت قرار بگیرد زیرا با این رویه صنایع حتی فرصت تنفس نخواهند داشت چه برسد به این که بخواهند خطوط تولید خود را به‌روزرسانی کنند، نتیجه این رویه عملیاتی شدن راهبرد اقتصاد مقاومتی و جهش تولید نخواهد بود بلکه صنایع فرسوده توان رقابت با تولیدات روز دنیا را نخواهند داشت و زمین خواهند خورد./خراسان رضوی