با شروع فصل سرما، مشکلات صنایعی که تولیداتشان وابستگی زیادی به انرژی گاز دارد هم آغاز می‌‎شود؛ آنها با قطعی گاز و تامین سوخت مایع برای روشن نگاه داشتن چرخ تولید خود روبه‌رو هستند و هر سال که می‌گذرد وضعیت‌شان در زمینه تامین سوخت بغرنج‌تر می‎‌‌شود.
کارخانه‌‎های سیمانی و فولادی از آن دسته صنایعی هستند که بیشترین مشکلات را در این زمینه دارند؛ واحدهای سیمانی به دلیل قراردادهای هشت ماهه‌ای که شرکت گاز برای تامین سوخت با آنها منعقد می‌کند، باید برای چهار ماه پایانی سال، یا سیمان ذخیره شده داشته باشند؛ یا اینکه با پیش‌بینی ذخایر سوخت مایع، برای ماه‌های باقی مانده خود به فکر تامین مازوت باشند. هر چند مازوت‌سوزی هم دردسرهای خودش را دارد؛ با سرد شدن هوا و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، گاز صنایع قطع می‌‎شود و استفاده از مازوت، آلودگی هوا را به دنبال دارد؛ در نتیجه، واحدهای صنعتی وابسته به سوخت، در وضعیت هشدار آلایندگی، مجبور به تعطیلی می‌شوند. بماند که همان تامین سوخت مایع هم دردسرها و هزینه‌های زیادی برای واحدهای صنعتی در پی دارد.
برخی از کارخانه‌ها امکان تامین انرژی و سوخت جایگزین ندارند؛ به طور مثال، دو کارخانه سیمان در خراسان رضوی فاقد مخزن مازوت هستند و فولادی‌ها هم نمی‌توانند با سوخت مازوت به فعالیت خود ادامه دهند.

بخش خصوصی: قراردادهای شرکت گاز یک‌طرفه است
اما صنایع معدنی به ویژه فولادی‌ها و سیمانی‌ها سال‌هاست که به موضوع قراردادهای شرکت گاز انتقاد دارند و معتقدند که این قراردادها به شدت یک‌طرفه بوده و امکان اعتراض هم وجود ندارد. در واقع، بخش خصوصی نسبت به جنبه حقوقی این قراردادها منتقد است.
به گفته محمدرضا توکلی‌زاده، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی خراسان رضوی، قراردادهای یک‌جانبه شرکت گاز با صاحبان صنایع بیش از چهارده سال است که باب شده و براساس این قراردادها تعهد شرکت گاز به صنایع در تامین سوخت محدود است.
توکلی‌زاده با بیان اینکه در گذشته معضل تامین سوخت مانند وضعیت کنونی دشوار نبود، می‌گوید: در گذشته از یکسو جمعیت کمتر بود و از سوی دیگر نیاز به سوخت به اندازه سال‌های اخیر احساس نمی‌شد. علاوه بر این، فرسودگی و استهلاک خطوط انتقال گاز به اندازه وضعیت فعلی نبود.
مدیرعامل شرکت «سیمان زاوه تربت» یادآور می‌شود: هم‌اکنون دو کارخانه از پنج کارخانه سیمان خراسان رضوی فاقد مخزن مازوت هستند و با قطعی گاز، تعطیل می‌شوند. کارخانه‌هایی هم که امکان استفاده از مازوت را دارند، صرفا می‌توانند در مدت محدود فعالیت کنند. لذا اگر قطعی گاز فراتر از یک ماه باشد، این مساله به معضلی جدی تبدیل می‌شود.
اما مشکلات تامین سوخت مایع چیست؟ کارخانه‌ها سوخت مازوت را از پالایشگاه می‌خرند که هزینه حمل آن سرسام‌آور است و قیمت تمام شده کالا را افزایش می‌دهد.
به گفته توکلی‌زاده، هزینه حمل یک تن مازوت از اصفهان به مشهد ۷۵۰هزار تومان است و به طور مثال اگر استان ما در هفته ۴۰۰هزار تن ظرفیت تولید سیمان دارد، مصرف سیمان معادل ۳۰۰ هزار تن است. اگر قطعی گاز موجب تعطیلی کارخانه‌ها شود، ظرف چند روز تولید به ۲۰۰هزار تن کاهش خواهد یافت؛ این در حالی است که مصرف سیمان همچنان بالاست و این وضعیت موجب افزایش قیمت می‌شود.

پیشنهادی برای بهبود توزیع مازوت
عباس خادم، مشاور مدیرعامل هلدینگ «سیمان شرق» هم با انتقاد از عملکرد شرکت گاز در مدیریت تامین سوخت واحدهای سیمانی می‌گوید: از آنجایی که قرارداد شرکت گاز با شرکت‌های سیمانی ۸ ماهه است؛ شرکت گاز می‌بایست قبل از پاییز، به شرکت پخش فرآورده‌های نفتی به صورت سیستمی اعلام کند سوخت مازوت در فصل تابستان در اختیار کارخانجاتی که ظرفیت ذخیره‌سازی دارند، قرار گیرد. در واقع بهتر است مازوت در تابستان به میزان مصرف چهار ماهه پایانی سال و به نرخ مصوب هیات وزیران در اختیار واحدهای صنعتی قرار گیرد و مابه‌التفاوت آن با نرخ پاییز در قالب ضمانت به صورت سفته دریافت شود.
خادم تصریح می‌کند: شرکت سیمان شرق بعد از سرمای شدید در سال ۱۳۸۸ و تعطیلی کارخانجات در آن زمان، به دلیل اجرای پروژه واحد چهار هزار تنی مجبور شد مخازن فلزی استاندارد و کالیبره به ظرفیت ۳۶میلیون لیتری با هزینه سنگینی در مجموعه ایجاد کند؛ اما متاسفانه به دلیل نبود راهکار مناسب در عمل هیچ‌وقت از این مخازن و ظرفیت‌های استراتژیک استان استفاده نشده است. البته امسال با پیگیری‌های قبل از زمستان ۱۴ میلیون سوخت مازوت وارد کارخانه شد و با قطعی گاز فورا سوخت جایگزین به کار گرفته شد و خط تولید در مدار قرار گرفت.
مشاور مدیرعامل سیمان شرق با اشاره به افزایش آلایندگی ناشی از مصوف سوخت فسیلی در کارخانه‌ها تاکید می‌کند: اگر قرار باشد با قطع گاز از سوخت مازوت استفاده نشود، قطعا کارخانجات تولیدی نخواهند داشت و با کمبود شدید سیمان در کشور مواجه می‌شویم. لذا باید تمهیداتی به کار گرفته و این مجوز صادر شود. لذا پیشنهاد می‌شود در قوانین جاری کشور اصلاحاتی برای مجوز مصرف سوخت فسیلی بعد از قطعی گاز برای کارخانجات آلاینده صادر شود.

چرا به توسعه زیرساخت‌های انرژی توجه نشد؟
اما قطع گاز تنها صنایع فولادی و سیمانی را تهدید نمی‌کند؛ بلکه صنایع معدنی دیگری چون کاشی، سرامیک، شیشه‌سازی و… هم برای تامین سوخت وابسته به گاز هستند و کمبود انرژی و قطعی بدون پیش‌بینی و ناگهانی تاثیر بسیار زیادی بر این واحدها دارد.
آریوبرزن مافی، رئیس انجمن معادن و صنایع معدنی خراسان رضوی با بیان اینکه صنایع معدنی استان سه سال است که به شدت با معضل کمبود سوخت مواجه‌اند، می‌گوید: صاحبان صنایع هر سال مطالبات‌شان را به گوش مسوولان می‌رسانند؛ اما هر سال با پاسخ تکراری آنها در فصل سرما با این مضمون که «ما هم انتظار نداشتیم و کمبود و قطعی گاز به صورت ناگهانی رخ داده است» مواجه می‌‎شوند. متاسفانه قراردادهای تامین گاز با صنایع به صورت کاملا یک‌طرفه منعقد می‌شود.
به گفته فعالان اقتصادی، صنایع از انتهای آذر تا اواخر بهمن پارسال با مشکل تامین سوخت مواجه بودند؛ اما در سال جاری فصل سرما زودتر آغاز شد و این تغییرات به فصل گرم سال هم کشیده شد و شرکت گاز به صنایع اعلام کرد که به دلیل تامین برق، ناچار به قطع گاز هستیم.
مافی با تاکید بر اینکه با این وضعیت باید تدبیری برای سوخت جایگزین اندیشیده شود و سهم انرژی صنایع کاهش نیابد، اظهار می‌کند: متاسفانه برای جلوگیری از قطع برق و گاز خانگی، به صنعت فشار می‌آورند، این در حالی است که این مساله به نوعی معیشت خانوار فعال در صنایع را نشانه می‌رود. متاسفانه در هشت سال گذشته هیچ‌گاه بر زیرساخت‌های انرژی و توسعه آن تمرکز نشده و با قبول معاهدات بین‌المللی به ویژه معاهده پاریس پذیرفتیم که صنایع و نیروگاه‌هایی که با سوخت‌های فسیلی فعالیت می‌کنند را توسعه ندهیم؛ اما به این مهم توجه نشده که کشور فاقد زیرساخت‌های استفاده از انرژی‌های پاک اعم از انرژی بادی و خورشیدی است.
نائب رئیس خانه معدن خراسان رضوی با انتقاد از جلسات بی‌نتیجه هرسال برای حل مشکل سوختی صنایع معدنی تصریح می‌کند: متاسفانه هر سال جلساتی پیرامون مبحث کمبود انرژی صنایع برگزار و راهکارهایی ارائه می‌شود؛ اما این مساله پس از چند ماه به فراموشی سپرده می‌شود. لذا توصیه ما این است که سهم مشخصی از سوخت برای صنایع معدنی مشخص شود تا صنایع با چالش مواجه نشوند. در کنار آن، طرح‌های توسعه‌ای برای ایجاد حامل‌های انرژی به ویژه برای صنایع داشته باشیم که با گرم و سرد شدن فصول این درصد تغییر نکند. باید برای حل این مساله، نقشه راهی تدوین کنیم که متاسفانه یا در این رابطه نقشه راهی وجود ندارد یا اینکه کیلومترها با این نقشه راه، فاصله داریم.

شرکت گاز: شکل قراردادها از مرکز ابلاغ می‌شود
اما مسوولان شرکت گاز در پاسخ به انتقادها درباره یک‌جانبه بودن قراردادهای این شرکت با صنایع، می‌گویند شکل قراردادها از ستاد ملی گاز ابلاغ و به صورت یکنواخت در سطح کشور تنظیم می‌شود.
بخش اصلی گاز مصرفی خراسان رضوی از پالایشگاه هاشمی‌نژاد و بخشی هم از طریق خطوط انتقال گاز از مبادی ورودی استان‌های همجوار تامین می‌شود. نکته آن‌که تا چند سال پیش گاز تولیدی پالایشگاه هاشمی‌نژاد سرخس تامین کننده انرژی چندین استان کشور بود؛ اما در حال حاضر تمام تولید فقط در خراسان رضوی مصرف می‌شود. معنی این موضوع، افزایش چشمگیر مصرف گاز در این استان طی سال‌های اخیر است.
به گفته کارشناسان شرکت گاز، موازنه بین تولید و مصرف گاز طبیعی تابع استفاده بهینه و رعایت الگوی مصرف مشترکین در بخش‌های مختلف و شرایط دمایی فصل سرد (شدت، وسعت و مدت سرما) است. در فصل سرد سال، گاز طبیعی مورد نیاز مصرف‌کنندگان بخش‌های مختلف با اولویت بخش خانگی و عمومی تامین می‌شود.
فرشید دشتی، مدیر بهره‌برداری شرکت گاز خراسان رضوی می‌گوید: حوزه مدیریت گاز استان در شرکت‌های زنجیره تولید، انتقال و توزیع، گاز مورد نیاز بخش‌های نیروگاهی و صنعتی را با هماهنگی دیسپاچینگ ملی برق و گاز پیگیری و تامین می‌کند.
دشتی درباره تامین سوخت مایع به عنوان جایگزین گاز برخی صنایع هم، اقدامات لازم در این زمینه را برعهده کارخانه‌ها می‌داند و خاطرنشان می‌کند: در چارچوب دستورالعمل‌ها، در مواقع اضطرار و اعمال محدودیت مصرف گاز طبیعی، شرکت پخش فرآورده‌های نفتی نسبت به تأمین فرآورده سوخت مایع جایگزین اقدام می‌کند. لذا لازم است برابر دستور‌العمل‌های ابلاغی، تمهیدات و اقدامات لازم به منظور ذخیره‌سازی و استفاده از سوخت مایع از سوی واحدهای صنعتی به‌ویژه کارخانجات سیمان به عمل آید.
مدیر بهره‌برداری شرکت گاز خراسان رضوی درباره قیمت و تعرفه‌های گاز طبیعی به پلکانی بودن نرخ‌ها اشاره و ابراز می‌کند: مصرف کنندگان کم‌مصرف مشمول تشویق و مصرف کنندگان پرمصرف مشمول جریمه می‌شوند. در تخفیف‌ها، مشترکانی که زیر ۲۰۰ متر مکعب در ماه مصرف داشته‌اند، از پرداخت گازبها معاف شده و کسانی که بیش از ۱۰درصد نسبت به سنوات قبل با لحاظ فاکتور دما کاهش مصرف داشته‌اند، از ۱۵درصد تخفیف پاداش صرفه‌جویی برخوردار می‌شوند. اعطای یارانه بهینه‌سازی موتورخانه‌ها با پرداخت هزینه عایق‌بندی، نصب رسوب‌گیر و تنظیم مشعل هم از دیگر مشوق‌هاست.

چاره چیست؟
براساس آنچه در این گزارش، از شواهد و قراین موجود و صحبت‌های فعالان اقتصادی آمد، مشکل تامین سوخت صنایع در حال تبدیل شدن به معضلی بغرنج است و این مساله اقتصاد کشور را نشانه رفته است. به عبارت دیگر، معضل کمبود سوخت مانع اصلی بر سر راه رشد اقتصادی است و این مساله سبب محقق نشدن اعداد و ارقام سند چشم‌انداز هم می‌شود.
از طرفی، فراموش نکنیم که موضوع محدویت مصرف گاز در زمستان تابعی از میزان مصرف در بخش خانگی و عمومی است. هر چقدر استفاده بهینه و رعایت الگوی مصرف در این بخش بیشتر باشد، میزان گازرسانی به صنایع هم افزایش خواهد داشت. لذا بهترین راهکار برای حل مشکل گاز صنایع در فصل سرد، صرفه‌جویی در بخش خانگی و افزایش راندمان گاز طبیعی در بخش صنایع است.
همه اینها در حالی است که ایران دومین کشور دارای ذخایر گازی در دنیاست؛ کشور ما باید جزو بزرگترین صادرکنندگان گاز به دنیا باشد؛ اما کمبود سوخت واحدهای صنعتی حاکی از آن است که نتوانسته‌ایم از این مخازن به درستی استفاده کنیم. فعالان اقتصادی می‌گویند این وضعیت به این دلیل است که یا پالایشگاه و خطوط انتقال مناسب نداریم؛ یا توان استخراج نداریم؛ یا اینکه چاه‌های گاز تضعیف شده و قابلیت استخراج ندارند. از این رو بایستی چاه‌های جدید حفر کرد که تمامی این مسائل از عهده بخش خصوصی خارج است. لذا برای حل این مسائل باید در سطح کشور سیاست‌گذاری دقیق و مطلوبی صورت گیرد./ دنیای اقتصاد